Sau rất nhiều dẫn chứng lịch sử, phân tích và biện luận, các nhà nghiên cứu đã có chung khẳng định: Cao Lỗ là một danh tướng có thật trong lịch sử, giúp vua Thục Phán - An Dương Vương dựng nên Nhà nước Âu Lạc; người đã hiến kế với nhà vua dời đô xuống đồng bằng và giúp vua xây dựng thành Cổ Loa. Các sử gia thời phong kiến còn thừa nhận rằng, Cao Lỗ là một anh hùng sáng tạo văn hóa, là biểu tượng của trí tuệ, sức mạnh Việt Nam ngay từ buổi đầu dựng nước, dựng đô.
Cao Lỗ còn là người sáng chế ra nỏ liên châu (nỏ thần): Bắn một lần được nhiều mũi tên mà các mũi tên đều bịt đồng sắc nhọn. Sử sách cũ đã thần thánh hóa gọi là: “Linh Quang Thần Cơ”. Là người phát minh ra nỏ thần, lại có tài bắn nỏ nên dân gian thường gọi ông là Ông Nỏ. Khi Triệu Đà cho quân xâm lược Âu Lạc, chúng đã bị các tay nỏ liên châu bắn tên ra như mưa, thây chết đầy nội và phải lui binh. Đương thời, nỏ liên châu trở thành thứ vũ khí thần dũng vô địch của nước Âu Lạc.
Tuy nhiên, chỉ vì khuyên Thục Phán An Dương Vương chuyện đồng ý hay không đồng ý việc nhà Triệu xin cầu hòa bằng cách cho con trai ở rể, mà ông đã bị tử trận bởi quân của Triệu Đà. Chuyện xưa kể rằng, một lần Thục Phán An Dương Vương hỏi tướng quân Cao Lỗ, người thiết kế và chỉ huy công trình xây thành Cổ Loa: Mấy năm nay nhà Triệu với Âu Lạc giao hảo thuận hòa. Nay con trai họ là Trọng Thủy muốn cầu hôn với Mỵ Châu, ông nghĩ thế nào. Riêng ta muốn chấp thuận lời cầu hôn cốt để hòa hiếu, tránh nạn binh đạo.
Cao Lỗ suy nghĩ hồi lâu rồi tâu: “Việc này hệ trọng lắm, xin Vương thượng cho nghĩ ba ngày”. Về nhà, Cao Lỗ suy nghĩ băn khoăn lắm. Ý vua An Dương Vương đã rõ, nếu không chấp thuận có thể bị bãi chức. Nếu đồng tình thì vận nước có cơ nguy. Mấy hôm sau, vào chầu vua, Cao Lỗ tâu: Xưa nay chưa thấy kẻ bại trận lại xin cho con trai ở rể. Chẳng qua họ muốn biết cách bảo vệ đất nước của Loa thành mà thôi. Việc ngàn lần không nên.
Nghe vậy, Thục Phán An Dương Vương nổi giận: Nhà Triệu đánh mãi Âu Lạc không thắng, muốn mượn chuyện cầu hôn để xí xóa hiềm khích, ta lẽ nào không thuận? Ông già rồi, ta cho ông về nghỉ. Lúc bấy giờ, Cao Lỗ không ngạc nhiên và vốn là người có bản tính điềm đạm nên khi đó ông chỉ tâu rằng: Việc này đúng hay sai còn có hai vầng nhật nguyệt soi sáng, thần không ân hận khi nói ra điều phải. Cúi mong bệ hạ xem xét.
Mặc dù vậy nhưng An Dương Vương không nghe theo lời khuyên của Cao Lỗ, mà còn nghe lời gièm pha của Lạc hầu. Vì thế, Cao Lỗ dần dần bị vua xa lánh, ông bỏ đi tìm nơi ở ẩn. Sau khi Trọng Thủy biết được bí mật phòng thủ của An Dương Vương và về mách cho vua cha, Triệu Đà mang quân sang đánh Âu Lạc. An Dương Vương thua chạy. Quân Triệu đuổi theo. Cao Lỗ biết tin, ra đón đường chặn đánh quân Triệu để cho vua chạy thoát nhưng do Mỵ Châu tin lời của Trọng Thủy, rải lông ngỗng theo sau để Trọng Thủy lần theo nên cả hai đã tử trận.
Lời bàn Cao Lỗ
Từ nội dung của giai thoại trên cho thấy, nếu các vua Hùng có công tạo nên một nhà nước Văn Lang đầu tiên cho người Việt cùng những truyền thống, bản sắc văn hóa dân tộc trong buổi đầu dựng nước thì người có công đầu tiên tạo nên nước Âu Lạc dưới thời An Dương Vương chính là Cao Lỗ. Ông không chỉ là linh hồn của sự đoàn kết thống nhất các bộ tộc người Việt mở mang đất nước mà còn tạo ra sức mạnh đủ để chống lại các cuộc xâm lăng từ phương Bắc. Tư tưởng về sự đồng tâm nhất trí toàn dân tộc của Cao Lỗ đã làm nên một Cổ Loa thành huyền thoại cũng như sức mạnh của “nỏ thần” đánh thắng quân xâm lược.
Chính vì thế, không chỉ được nhân dân tôn thờ mà các triều đại phong kiến trước đây cũng tôn vinh ông như một người anh hùng dân tộc cả trong cõi tâm linh lẫn sử sách. Và với hậu thế ngày nay, danh tướng Cao Lỗ còn là một biểu tượng văn hóa, biểu tượng của sự cấu kết cộng đồng, biểu tượng của tài năng và trí tuệ nhân dân. Bởi chính ông đã để lại nhiều bài học quý còn nguyên giá trị: Về sự cảnh giác trước âm ưu thâm độc của kẻ thù, về sách lược dùng người tài, biết lắng nghe tiếng nói, sự can gián của trung thần và quan trọng là giữ được lòng dân... Và tuy đã ở cách chúng ta hơn 2000 năm nhưng cuộc đời, sự nghiệp và tinh thần của danh tướng Cao Lỗ vẫn sống mãi trong tâm thức nhân dân, trở thành một biểu tượng của bản lĩnh, trí tuệ, sức mạnh Việt Nam.
THEO DANVIET