Theo sử cũ thì Trần Cảo có tên thật là Hồ Ông. Còn trong sách Khâm định Việt sử Thông giám cương mục thì lại chép tên ông là Cao và không nói rõ ông người ở đâu. Khi khởi nghĩa Lam Sơn bước vào giai đoạn thắng lợi quyết định, tướng nhà Minh là Vương Thông bị thua trận nặng ở Tuy Động, phải cố thủ trong thành Đông Quan. Để tìm cách kìm hãm sự phát triển của cuộc khởi nghĩa Lam Sơn và chia rẽ nội bộ người Việt, Vương Thông liền viện cớ tìm lại tờ chiếu của vua Minh Thành Tổ năm 1407 khi đánh nhà Hồ, có nội dung muốn lập lại con cháu nhà Trần mà đòi thủ lĩnh quân Lam Sơn là Lê Lợi phải lập con cháu nhà Trần mới đồng ý giảng hòa và rút quân về nước.
Trần Cảo - vị vua cuối cùng của nhà Trần, nhưng được Lê Lợi dựng lên. Ảnh: QC.
Vì vậy, Lê Lợi bèn sai người tìm con cháu nhà Trần. Theo sử sách, gặp lúc đó Hồ Ông lánh nạn ở châu Ngọc Ma, tự xưng là cháu nội vua Trần Nghệ Tông, được tù trưởng châu Ngọc Ma là Cầm Quý tiến cử với Lê Lợi. Để đối phó với yêu sách của Vương Thông, muốn quân Minh nhanh chóng rút về, Lê Lợi đồng ý lập Trần Cảo làm vua, với danh nghĩa kế tục nhà Trần và đặt niên hiệu là Thiên Khánh, còn Lê Lợi tự xưng là Vệ quốc công. Lê Lợi tập trung vào chiến sự, sai quan tả bộc xạ là Bùi Quốc Hưng ở bên cạnh phò tá, nhưng thực chất là để giám sát ông.
Trần Cảo làm vua nhưng trên thực tế không có quyền hành. Toàn bộ chiến sự chống quân Minh đều do Lê Lợi quyết định. Sau nhiều thắng lợi liên tiếp, quân Lam Sơn đánh đuổi được quân Minh ra khỏi bờ cõi. Sau Hội thề ở Đông Quan, Vương Thông phải mang quân trở về Trung Quốc. Sau đó, Lê Lợi đứng tên Trần Cảo là người đang làm vua trên danh nghĩa, sai sứ dâng biểu cho nhà Minh xin được gia phong tước vương. Vua Minh Tuyên Tông biết Lê Lợi không có ý tôn Cảo nhưng vì bị thua mãi nên đồng ý phong cho Trần Cảo làm An Nam quốc vương.
Sau khi được triều đình nhà Minh phong tước, Trần Cảo ban đầu đóng dinh ở núi Không Lộ, sau dời đi Ninh Giang, rồi lại thiên đi thành Cổ Lộng. Theo sách Khâm định Việt sử Thông giám cương mục, lúc đó các tướng Lam Sơn nói với Lê Lợi rằng:
- Trần Cảo không có công cán gì, sao lại để cho ăn trên ngồi trốc người ta! Xin trừ khử hắn đi.Lê Lợi không nỡ giết lại còn đãi ngộ càng hậu hơn. Nhưng Trần Cảo tự biết người trong nước không theo mình, bèn lẻn vượt biên trốn đi Ngọc Ma. Quan quân Lam Sơn đuổi theo, bắt được ông. Khi về đến thành Đông Quan, ông uống thuốc độc chết. Còn theo sử của nhà Minh, Lê Lợi tâu với nhà Minh rằng Trần Cảo bệnh mà chết ngày 10 tháng Giêng năm 1428 âm lịch. Do đó, Lê Lợi có danh chính để làm vua Đại Việt và vua Minh Tuyên Tông thừa nhận Lê Lợi làm An Nam quốc vương.
THEO DANVIET